Od karpackich na Święta i Nowy Rok

Niech nadzieja zasiądzie z Wami do świątecznego stołu,
a w Nowym Roku niech Karpaty zaproszą Was na swoje płaje
                                                                                                            życzą karpaccy

Kuty – mała stolica Ormian Polskich

Zapraszamy na dwunaste w tym roku Spotkania Karpackie online, które odbędą się tradycyjnie w czwartek 28 grudnia 2023 r. o godzinie 19, a które wypełni opowieść o Kutach, małej stolicy Ormian Polskich dr. Franciszka Wasyla, badacza spuścizny Ormian. Wszyscy miłośnicy Karpat Wschodnich zetknęli się na pewno z opowieściami o Ormianach zamieszkujących pokuckie miasteczka, zajmujących się handlem i rzemiosłem i docierających do najbardziej nawet oddalonych karpackich zakątków. Ormianie przez wiele wieków swojej obecności stali się nieodłączną częścią historii tej części dawnej Rzeczypospolitej. Ormiańskie wątki licznie pojawiają się na kartach vincenzowskiej tetralogii „Na wysokiej połoninie” zarówno w legendach opryszkowskich, jak i autobiograficznych narracjach autora. I choć Ormian dawno już na Huculszczyźnie nie ma, nadal obecni są w huculskich pieśniach. Trudno się tej ich obecności w huculskim etnosie dziwić, skoro licznie zamieszkiwali Kuty, jeden z ośrodków władzy administracyjnej galicyjskiej części Huculszczyzny. Kuty śmiało nazwać można „małą stolicą Ormian Polskich” – tam stanowili oni największy odsetek mieszkańców, tam też społeczność ormiańska z całym bogactwem jej kultury i tradycji przetrwała chyba najdłużej.
Dr Franciszek Wasyl jest historykiem specjalizującym się w demografii, absolwentem Uniwersytetu Rzeszowskiego. Stopień doktora uzyskał w Uniwersytecie Jagiellońskim, w latach 2015 -2017 roku pracował jako adiunkt w Katedrze Judaistyki im. Tadeusza Taubego Uniwersytetu Wrocławskiego. Jest członkiem zespołu edytorskiego serii Pomniki dziejowe Ormian polskich; współpracownikiem naukowym Fundacji Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich oraz Instytutu Piramowicza. Autorem artykułów oraz monografii: „Ormianie w przedautonomicznej Galicji. Studium demograficzno-historyczne” i „Sąsiedzi. Historia istnienia wieloetnicznej wspólnoty”. Jest pomysłodawcą i twórcą strony internetowej poświęconej Kutom nad Czeremoszem www.mykutczanie.pl. Czytaj dalej

O Doboszu na nowo

Ostatnio o Ołeksie Doboszu dużo się mówi, a to przede wszystkim za sprawą filmu zatytułowanego „Dowbusz. Tajemnica czarnych gór” w reżyserii Ołesia Sanina, który wszedł na ekrany w Święto Niepodległości Ukrainy 24 sierpnia 2023 r. Tak się składa, że miałem możliwość obejrzenia go w ramach festiwalu kina ukraińskiego. Obraz lokuje się idealnie w gatunku „płaszcza i szpady”, niedorzecznością było by zatem wymaganie od niego zgodności z prawdą historyczną. Nie jest to zresztą film wybitny. Sądzę, że najważniejszą jego funkcją miało być podnoszenie Ukraińców na duchu i tę rolę spełnia bez zarzutu. Legend o Dowboszu jest tyle, że reżyser miał z czego wybrać i wybrał, dodając też co nieco od siebie. Obarczanie go zarzutem antypolonizmu – jak to czynią niektórzy – jest czystej wody aberracją. Równie dobrze można by antypolonizm zarzuć serialowi o Janosiku – przecież Słowaku – emitowanym setki razy w telewizji polskiej. Mam nadzieję, że ten film jednak trafi do polskich kin i wszyscy chętni będą mogli go obejrzeć.
Przez ekran przewija się oczywiście mnóstwo postaci, ja jednak chciałby zwrócić przyszłym widzom uwagę na jedną. Mianowicie na Beszta, czyli Bal Szem Towa jednego z twórców chasydyzmu, o którego spotkaniach z Doboszem opowiada wiele legend. W filmie postać to zupełnie marginalna. Dość powiedzieć, że znajomi, którzy oglądali ze mną film w ogóle go nie spostrzegli, a w każdym razie nie skojarzyli, że to Beszt. Warto jednak zwrócić na nią uwagę, bowiem zagrał ją Luzer Twersky, aktor zupełnie wyjątkowy. Amerykanin urodzony w chasydzkiej rodzinie na Brooklynie w Nowym Jorku, podobno o korzeniach sięgających na osiemnastowieczną Ukrainę. Myślę, że pomysł powierzenia mu tej roli był strzałem w dziesiątkę. Tak mógłby też wyglądać vincenzowski Jakely.
W oczekiwaniu na możliwość sprawdzenia swojej spostrzegawczości, proponuję zajrzeć do archiwalnych tomów Almanachu karpackiego „Płaj”, w których o Doboszu pisaliśmy dawniej.

Aleksandr Nużnyj, Oleksa Dobosz i Podole (niefachowe rozważania), Płaj 33

Jan M. Wiśniewski, Dobosz Bielowskiego i Dobosz Fedkowycza, Płaj 35

„Chłopi” a „Połonina”

Punktem wyjścia piętnastego seminarium vincenzowskiego stał się artykuł prof. Jakuba Żmidzińskiego z Uniwersytetu Artystycznego im. Magdaleny Abakanowicz w Poznaniu pt. „Vincenz a Reymont. Literackie wizje obrzędów w »Chłopach« i »Na wysokiej połoninie«”, którego sam autor przedstawił najważniejsze tezy. Świadom różnic dzielących obydwa dzieła, podjął interesującą próbę zestawienia tych dwóch literackich wizji życia wsi, przyjmując, że zrodziły się one z chęci stworzenia panoramicznych obrazów opisywanych społeczności, a przede wszystkim ukazania uniwersalnych cech kultury ludowej. W trakcie dyskusji uczestnicy spotkania zwrócili uwagę na wielokulturowość „Połoniny” w przeciwieństwie monokulturowych „Chłopów” i uznali, że mimo podjęcia podobnego tematu, obu pisarzom przyświecały jednak całkowicie odmienne założenia. Całe seminarium do obejrzenia na kanale youtubowym Pracowni Vincezologicznej IFP UWr.

Zapis prelekcji o Bohdanie Łepkim

Dla wszystkich, którzy w andrzejkowy wieczór nie mogli oglądać pięknej opowieści Oleksandra Stepanenko o ukraińskim poecie i działaczu społecznym Bohdanie Łepkim mamy dobrą wiadomość, otóż cały zapis tej ciekawej prelekcji i odbytej po niej dyskusji jest już dostępny pod tym linkiem.

Jednocześnie serdecznie zapraszamy na ostatnie w tym roku Spotkania Karpackie online w czwartek 21 grudnia 2023 r., na którym dr Franciszek Wasyl opowie o Kutach nad Czeremoszem – małej stolicy Ormian polskich.

„Tajne Komplety” ze Stanisławem Vincenzem

Miło nam poinformować, że w ramach spotkań przy „Stoliku mediatora” w cafe księgarni „Tajne Komplety” w Przejściu Garncarskim 2 we Wrocławiu z okazji przypadającej właśnie 135 rocznicy urodzin Stanisława Vincenza w czwartek 30 listopada 2023 r. o godz. 18 odbędzie się spotkanie z udziałem dr hab. Jana Choroszego i prof. Urszuli Glensk poświęcone twórcy tetralogu „Na wysokiej połoninie”. Serdecznie zapraszamy do udziału osobistego lub online.

Jeżeli ktoś nie zdążył na andrzejkową transmisję, nic straconego, można ją teraz obejrzeć pod tym linkiem.

O poecie Bohdanie Łepkim

Zapraszamy na jedenaste w tym roku Spotkania Karpackie online, które odbędą się w czwartek 30 listopada 2023 r., tradycyjnie o godzinie 19. Naszym gościem będzie Oleksandr Stepanenko, który przedstawi prelekcję zatytułowaną „Między Podolem, Huculszczyzną, Krakowem a Podhalem. O twórczości Bohdana Łepkiego i jego przyjaźni z Władysławem Orkanem”. Prelekcja wygłoszona zostanie w języku polskim. W 2022 r. minęła 150 rocznica urodzin poety, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, ukraińskiego patrioty i działacza społecznego, senatora II Rzeczypospolitej – Bohdana Łepkiego. Choć urodził się na Podolu, to jego drugą ojczyzną były Karpaty, szczególnie te położone nad Czeremoszem. Im też poświęcił znaczną cześć swojej twórczości. Jednak największą część swojego życia spędził w Krakowie, w gronie twórców Młodej Polski i Młodej Muzy czyli artystycznej bohemy ukraińskiej w znacznej części studiującej ówcześnie w Krakowie. Szczególne, niezwykle ciepłe i prawdziwie braterskie relacje łączyły go z Władysławem Orkanem. Nie wszyscy wiemy, że Orkan, który językiem ukraińskim władał biegle, we współpracy z Łepkim wydał w 1908 r. zbiór pt. „Młoda Ukraina. Wybór nowel” zawierający utwory 14 ukraińskich twórców, w tym ściśle związanych z Karpatami – Iwana Franki, Olgi Kobylańskiej, Natalii Kobryńskiej, Marko Czeremszyny, Wasyla Stefanyka czy Andrija Werchowynecia. Wiemy, że Bohdan Łepki bywał w gościnie w Orkanowej Porębie, niestety nie wiemy, czy Orkan odwiedzał go we wsiach nad Czeremoszem. Bohdan Łepki spoczął na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie, a jego postać upamiętnia tablica na ścianie Instytutu Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Czytaj dalej

Późne średniowiecze w Karpatach

Muzeum Podkarpackie w Krośnie zaprasza na międzynarodową konferencję archeologiczną zatytułowaną „Późne średniowiecze w Karpatach”, która odbędzie się w dniach 23-24 listopada 2023 r. w Sali konferencyjnej w siedzibie Muzeum, przy ulicy J. Piłsudskiego 14. W programie konferencji między innymi:
prof. dr hab. Michał Parczewski, Kilka późnośredniowiecznych oraz wczesnośredniowiecznych zagadek z Beskidu Niskiego i jego pogórza;
dr Piotr Kotowicz, Średniowieczna ceramika szkliwiona z grodziska „Zamczysko” w Sanoku (Białej Górze). Przyczynek do lokalnej wymiany handlowej w okresie pomongolskim na Rusi Halicko-Włodzimierskiej;
dr hab. Piotr Łopatkiewicz, prof. PANS, Nieznany późnogotycki tryptyk z kościoła parafialnego w Krośnie w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu;
dr Paweł Kocańda, Bohemi Cracoviam muravcrunt. Budownictwo obronno-rezydencjonalne Wacława II czeskiego i biskupa Jana Muskaty w południowej Małopolsce w świetle aktualnych badań; Czytaj dalej

Andrzej Perepeczko (1930 – 2023) R.I.P

Ze smutkiem informujemy, że 9 listopada 2023 r. zmarł Andrzej Perepeczko. Lwowiak i Gdańszczanin, postać prawdziwie renesansowa. Oficer marynarki handlowej, wieloletni wykładowca Wyższej Szkoły Morskiej w Gdyni i dziekan jej Wydziału Mechanicznego. Autor około 130 książek, głównie marynistycznych, ale również książek dla dzieci i młodzieży, w tym serii opowiadań „Dzika Mrówka i…” wydanych nakładzie ponad trzech milionów egzemplarzy!
Pan Andrzej był także autorem opublikowanych w „Płaju” Nr 48 (wiosna 2014) wspomnień ze swego dzieciństwa, które w latach okupacji przyszło mu spędzać na Huculszczyźnie. W moim przekonaniu jest to jeden z piękniejszych tekstów, które w „Płaju” zostały opublikowane. Dzięki jego fenomenalnej pamięci udało się ocalić od zapomnienia postaci ostatnich Polaków pozostałych na Huculszczyźnie, a także Hucułów, którzy ratowali swoim sąsiadom – Polakom życie. Pan Andrzej, pomimo upływu ponad 70 lat od czasu pobytu w Jasienowie, władał piękną huculską mową (a także łaciną, wyuczoną na prywatnych lekcjach w Żabiu).
Zachęcamy do zapoznania się ze wspomnieniami Andrzeja Perepeczko Byłem tam nie tylko w dzieciństwie. Wspomnienia z Szybenego i Jasienowa Górnego z lat 1939 i 1942-1943 oddającymi niepospolitą osobowość Pana Andrzeja i klimat niezapomnianych z Nim rozmów.
Panie Andrzeju. Dziękuję za wszystko jeszcze raz…

Leszek Rymarowicz

Msza żałobna odbędzie się w czwartek 16 listopada 2023 roku o godz. 11 w Kolegiacie NSJ we Wrzeszczu. Uroczystości pogrzebowe tego samego dnia na cmentarzu Srebrzysko o godz. 13.

Spotkanie autorskie ze Stanisławem Krycińskim

W imieniu organizatorów Wydawnictwa Libra.pl, Muzeum Historycznego w Sanoku oraz Koła Przewodników PTTK w Sanoku serdecznie zapraszamy na spotkanie autorskie ze Stanisławem Krycińskim z okazji wydania jego najnowszej książki zatytułowanej „Bieszczady. Morze niepamięci”. Spotkanie odbędzie się w niedzielę 19 listopada 2023 roku o godz. 16 w Sali Gobelinowej Sanockiego Zamku i oczywiście będzie można w jego trakcie nabyć po przystępnej cenie promowane dzieło.