Andrzej Wielocha
(fragment)
Utarło się w dotychczasowej literaturze dotyczącej Czarnohory przyjmować, że nazwa ta w dokumentach kartograficznych pojawiła się po raz pierwszy dopiero na pochodzącej z połowy XVII w. mapie Ukrainy Guillaumea le Vasseur de Beauplana. Pogląd taki znajdujemy u Marka Olszańskiego i Leszka Rymarowicza, w książce Powroty w Czarnohorę (Marek Olszański i Leszek Rymarowicz, Powroty w Czarnohorę, Pruszków 1993, str. 104), gdzie autorzy piszą, że nazwa Czarnohory, w wersji Carna Hora pojawia się po raz pierwszy na mapie de Beauplana wydanej w 1650 r., i że dotyczy fragmentu terenu gdzieś u źródeł Prutu. Za nimi tezę tę powtarza Wojciech Krukar (Wojciech Krukar, Nazewnictwo terenowe Czarnohory, w: Czarnohora, przyroda, człowiek, red. Mateusz Troll, Kraków 2006). Twierdzi tak również autor umieszczonego w internecie obszernego artykułu zatytułowanego Чорна Гора чи Піп Іван? (www.karpaty.com.ua/?chapter=12&item=361)
Rzeczywiście, na ośmioczęściowej mapie zatytułowanej Deliniatio specialis et accurata Ukrainae cum suis palatinatibus ac distictibq provincysq adiacentibus opracowanej przez francuskiego kartografa Guillaumea le Vasseur de Beauplana pracującego dla króla Władysława IV i wydrukowanej w gdańskiej drukarni Hondiusza w 1650 roku, w skali 1:452 000, pojawia się nazwa Carna hora. Bez trudu odnajdziemy ją u źródeł Prutu, których należy szukać, jako że mapa jest opracowana jest w układzie odwróconym, tzn północ geograficzna znajduje się na dole, na skrajnie prawym, górnym arkuszu, z rzucającym się w oczy napisem Transylvaniae Pars. Nazwa Carna hora nie jest jednak, wg intencji autora mapy oronimem, lecz ojkonimem to znaczy nazwą miejscowości, o czym świadczy umieszczona obok niej, nie pozostawiająca w tym względzie żadnych wątpliwości, sygnatura, opisana w legendzie mapy jako: pagus czyli wieś. Pytanie: skąd takie, a nie inne przypisanie tej nazwy, stało się powodem wielowątkowej dyskusji towarzyszącej wspomnianemu wyżej artykułowi na stronie www.karpaty.com.ua. Vasseur de Beauplan niewątpliwie swoją mapę opracował w dużej mierze na podstawie własnych obserwacji i pomiarów terenowych, jednak całego przedstawionego na niej terenu nie spenetrował, bo było to po prostu fizycznie nie możliwe. Korzystał więc z informacji zebranych przez innych, a także z wcześniejszych map tych terenów. Przypisanie nazwy Carna hora do miejscowości mogło być na przykład następstwem błędu interpretacyjnego, wynikającego ze złego odczytania jakieś starszej mapy.
Tu rodzi się pytanie – czy w takim razie nazwa ta rzeczywiście pojawia się po raz pierwszy dopiero na mapie de Beauplana? Wszak rejon Czarnohory w czasach kształtowania się nowożytnej kartografii pełnił ważną rolę, a to za sprawą wypływającej z jej stoków Cisy. Współrzędne geograficzne jej źródeł, podał bowiem w swojej Geografii Klaudiusz Ptolemeusz, pisząc dodatkowo, że wypływa ona z góry Karpates. Wszystkie więc mapy wydawane w XV wieku, a ukazujące Europę Środkową, musiały obowiązkowo ten ważny punkt orientacyjny zawierać. Inna sprawa, że jego przedstawianie z rzeczywistością miało zgoła niewiele wspólnego. Dopiero na mapach z wieku XVI lokalizacja i otoczenie źródeł Cisy zaczęły przybierać konkretne, zbliżone do realnych kształty. Wtedy też zaczęły pojawiać się na mapach liczniejsze nazwy miejscowe, a także oronimy. Może więc mogła znaleźć się wśród nich i nazwa Czarnohora.
Moje poszukiwania trwały dość długo, ale ostatecznie szczegółowa kwerenda pochodzących z połowy XVI wieku map przyniosła pozytywny rezultat. Na mapie zatytułowanej Des Khünigreichs Hungern sampt seinen eingeleibten Landen gründliche und warhaff(tige) znanej też pod łacińską nazwą Regni Hungariae Descriptio vera, opracowanej w 1552 roku przez Wolfganga Laziusza, a wydanej w Wiedniu w 1556 roku, nad górną ramką pomiędzy oznaczeniami południków, na prawo od wyrytowanej majuskułą nazwy RVTHENIAE PARS, widnieje zapisana minuskułą, dość słabo odbita, ale czytelna nazwa Chvarnahora Mons. Jeżeli „ch” przeczytamy jak „cz”, będziemy mogli pierwszy człon nazwy odczytać jako Czvarnohora, natomiast „mons” to po prostu góra, choć też może być abrewiacją od „montes”, czyli góry. W efekcie otrzymamy więc górę lub góry Czvarnohora. Problem litery „v” chwilowo pomińmy i popatrzmy teraz na usytuowanie tej nazwy. Umieszczona jest ona nad dużym kompleksem leśnym (oddanym dziesiątkiem maleńkich rysunków drzew), porastającym, narysowane w postaci pokaźnych kopców, a nawet swego rodzaju grzbietu, góry. Wypływają z nich rzeki opisane nazwami Nagbach fl. (Nagy Ag, Ryka), Talaber fl. (Talabor, Terebla), Reze fl. (Tarac, Tereszwa, a może raczej Szopurka?), oraz fontes Tibisci (źródła Cisy). Są tam też sygnatury miejscowości Baczko (Nagybacsko, Wielki Byczków) i Rana (Alsorona, Rona de Jos). Na południe od tej ostatniej widnieje nazwa Salis fodine czyli kopalnia soli, z której Rona znana była przez szereg stuleci. Trochę bardziej na południe odnajdujemy Zygeth (Maramarossziget, Sighetu Marmaţiei, Syhot Marmaroski) i Thechew (Tecso, Tiaczów). Nie można chyba mieć żadnych wątpliwości, że nazwa ta nie znalazła się w tym miejscu przypadkowo, i że jest ona pierwowzorem dzisiejszej nazwy masywu Czarnohory. Mamy więc niezbity dowód, że już w pierwszej połowie XVI w., czyli na ponad 100 lat przed de Beauplanem, użyta została na mapie nazwa Czarnohora na określenie gór w rejonie źródeł Cisy. (…)
