Łańcuch górski w Europie Środkowej utworzony przez młode góry fałdowe na terytorium Czech, Słowacji, Polski, Ukrainy, Rumunii i Węgier. Ciągną się potężnym, otwartym ku pd. łukiem dł. ok. 1300 km i szer. 100-350 km. Od Alp oddziela je dolina Dunaju koło Bratysławy, od Sudetów – Brama Morawska, na pd.-wsch. krańcu od Góry Wschodniobałkańskich – Dunaj w rejonie przełomu Żelaznej Bramy. Czasami do Karpat zalicza się też leżące pod drugiej stronie Dunaju Dolnoaustriackie Góry Wyspowe i Karpaty Serbskie. Karpaty dzielą się na Zachodnie (po Przełęcz Łupkowską), Wschodnie (po przełęcz Predeal) i Południowe (po Żelazną Bramę).
Współczesna rzeźba Karpat jest rezultatem działalności różnych czynników, które modelowały ten obszar od okresu mioceńskiego czyli przez ok. 30 mln lat. Główną rolę w modelowaniu Karpat odegrały rzeki, a w najwyższych partiach – lodowce. W Karpatach wydziela się kilka pasów i jednostek o różnym charakterze rzeźby: 1) pas zewnętrzny, częściowo zrównany, o rzeźbie wyżynno-pagórkowatej (Pogórze, Podkarpacie), 2) pasmo gór fliszowych, tworzące główny kościec K. o rzeźbie średnio-górskiej i formach zaokrąglonych (Beskidy Zach. i Wsch.), 3) trzony krystaliczne o rzeźbie wysokogórskiej, oddzielone kotlinami zapadliskowymi (Tatry, Góry Fogaraskie), 4) trzony krystaliczno-wapienne o rzeźbie średniogórskiej i zrównanych wierzchowinach – Góry Zachodnie (Apuseni), 5) góry pochodzenia wulkanicznego w różnym stopniu przemodelowane (Harghita).
Karpaty Zachodnie dzielą się na Zewnętrzne (fliszowe) i Wewnętrzne lub Centralne (krystaliczno-wulkaniczne). W Karpatach Zewnętrznych rozróżnia się Białe Karpaty, Jaworniki i Beskidy Zachodnie. wraz z Pogórzem Karpackim. Szerokie obniżenie, którym biegnie wapienny Pieniński Pas Skałkowy, oddziela od południa Beskidy Zachodnie od Karpat Wewnętrznych. Krystaliczne Karpaty Wewnętrzne mają rzeźbę zrębową; potężne zręby górskie są pooddzielane kotlinami zapadliskowymi. Rozróżnia się w nich pięć łukowato wygiętych pasm górskich: 1) Małe Karpaty (768 m n.p.m.), Inovec (1041 m n.p.m.), Góry Strażowskie (1213 m n.p.m.), Małą Fatrę (1710 m n.p.m.). Góry Choczańskie (1611 m n.p.m.), Tatry (2663 m n.p.m.), Góry Lewockie (1225 m n.p.m.) i Branisko (1200 m n.p.m.); ciąg ten budują skały krystaliczne (gnejsy, granity) okryte od pn.-zach. i pn. sfałdowanymi skalami osadowymi (kwarcyty, wapienie, dolomity, margle); 2) oddzielone od poprzedniego ciągu kotlinami – Nitrzańską, Turczańską, Liptowską i Spiską – Tribeć (829 m n.p.m.), Wielka Fatra (l 590 m n.p.m.), Niżne Tatry (2044 m n.p.m.); jest to pas masywów krystaliczno-wapiennych; 3) Rudawy Słowackie (1477 m n.p.m.), zbudowane ze skał krystalicznych i wapiennych; 4) przylegające do Rudaw Słowackich góry wulkaniczne – Hronsky Inovec (901 m n.p.m.), Ptacznik (1346 m n.p.m.), Góry Krzemnickie (1318 m n.p.m.) i Góry Szczawnickie (1010 m n.p.m.), Polana (1457 m n.p.m.), Jaworie (1044 m n.p.m.); 5) oddzielone od poprzedniego ciągu kotlinami — Ipolską, Łuczeńską, Rimawską i Koszycką – Góry Nogradzkie (939 m n.p.m.), Matra (1015 m n.p.m.), Góry Bukowe (959 m n.p.m.), Zempleni (787 m n.p.m.) oraz Góry Slańskie (1092 m n.p.m.).
W Karpatach Wschodnich – Beskidy Wschodnie, Czarnohora, góry Bukowiny oraz Karpaty Mołdawskie (Ceahlău 1911 m n.p.m., Tarcău 1666 m n.p.m., Góry Czukaskie 1523 m n.p.m., Lacaut 1777 m n.p.m., Buzau 1956 m n.p.m.) należą do fliszowych Karpat Zewnętrznych, o rusztowym układzie grzbietów i grup górskich przedzielonych podłużnymi dolinami. W zach. części Karpat Wschodnich (do źródeł Cisy) ciągnie się (należący do Karpat Wewnętrznych) wulkaniczny ciąg górski (Wyhorlat 1075 m n.p.m., Makowica 978 m n.p.m., Bużora 1086 m n.p.m., Tupoj 878 m n.p.m., Gutai 1447 m n.p.m.) oddzielony od Beskidów (strefy fliszowej) podłużnym obniżeniem. Na pd. od źródeł Cisy i Czeremoszu między strefą wulkaniczną (Ţibles 1840 m n.p.m., Góry Kelimeńskie 2102 m n.p.m., Gurghiu 1777 m n.p.m. i Harghita 1801 m n.p.m.) a fliszową pojawia się wąska strefa krystaliczna obejmująca należące do Karpat Wewnętrznych Góry Bystrzyckie oraz charakteryzujące się rzeźbą wysokogórską ze śladami zlodowacenia plejstoceńskiego Góry Marmaroskie 1961 m n.p.m. i Góry Rodniańskie 2305 m n.p.m.
Karpaty Południowe wraz z Wyżyną Siedmiogrodzką stanowią ostatni człon łuku karpackiego. Brak w nich strefy fliszowej i wulkanicznej. W tej części Karpat rozróżnia się dwa równoległe pasma zbudowane z łupków krystalicznych z intruzjami granitu oraz wapieni mezozoicznych okrywających ich pd. skłony. Pasmo pn., wyższe, stanowią góry Bucegi (2507 m n.p.m.), Piatra Craiului (2239 m n.p.m.), Góry Fogaraskie (2536 m n.p.m.), Góry Cybińskie (2245 m n.p.m.), Lotru (2146 m n.p.m.), Retezat (2509 m n.p.m.), Tarcu (2190 m n.p.m.), Godeanu (2290 m n.p.m.). Niższe pasmo pd. tworzą góry Leaota (2135 m n.p.m.), Iezerul (2463 m n.p.m.), Coziei (1677 m n.p.m.), Căpăţinei (2109 m n.p.m.), Paring (2518 m n.p.m.), Vilcan (1870 m n.p.m.) i Mehedinti. Najwyższe partie gór są silnie spłaszczone, stoki bardzo strome. W Góry Fogaraskich i Retezat zachowały się śmiałe formy pochodzenia lodowcowego. W przedłużeniu wysokich masywów górskich oddzielone przełęczą Porta Orientalis ciągną się Góry Banackie o rzeźbie średniogórskiej. Z Karpatami Południowymi i Wschodnimi związana jest ściśle Wyżyna Siedmiogrodzka ograniczona od pd. i wsch. gł. łukiem Karpat, od zach. ciągiem Gór Zachodnich (Apuseni), Poiana Rusca (1380 m n.p.m.), Rudaw Siedmiogrodzkich (l 172 m n.p.m.), Trascău (1437 m n.p.m.), Gilău (1825 m n.p.m.), Góry Bihorskich (1849 m n.p.m.), o silnie spłaszczonych partiach szczytowych, rozciętych głębokimi dolinami rzecznymi.
Łuk Karpat stanowi europejski dział wodny miedzy zlewiskiem Bałtyku i Morza Czarnego. W Karpatach Zachodnich rzeki spływające ku pn. należą do dorzecza Odry (Ostrowica) i Wisły (Raba, Dunajec, Wisłoka, San), na pd. – do dorzecza Dunaju (Beczwa, Wag, Nitra, Hron, Hornad, Ondawa). Karpaty Wschodnie i Południowe należą niemal całkowicie do dorzecza Dunaju, z wyjątkiem niewielkich obszarów należących do dorzecza Dniestru. Karpaty Wschodnie odwadniają rzeki płynące na ogół w głębokich dolinach (Prut z Czeremoszem, Seret oraz Cisa z Samoszem, Maruszą i Alutą). Karpaty Południowe pocięte są podłużnymi i poprzecznymi dolinami rzek Jalonicy, Ardżeszu, Jiu i Temeszu. Kręta linia kulminacyjnego działu wodnego Karpat wywołana jest zawiłym układem sieci rzecznej (przełomy Wagu, Popradu, Aluty). Duże spadki rzek oraz znaczny przepływ wód umożliwiają wykorzystywanie ich energii. Jeziora występują tylko w najwyższych grupach górskich o rzeźbie polodowcowej.
Na podstawie hasła w WEP opr. przez Mieczysława Klimaszewskiego.
O dziejach i etymologi nazwy Karpaty czytaj w artykule Andrzeja Wielochy „O nazwie Karpaty” zamieszczonym w Płaju 28 str. 5-24 lub tu (fragment).