Historia czasopisma

tom 1Idea wydawania ogólnokarpackiego periodyku powstała w gronie Komisji Wydawniczej Studenckiego Koła Przewodników Beskidzkich w Warszawie, gdzieś w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych. W tym czasie wielki rozkwit przeżywały studenckie wydawnictwa turystyczno-krajoznawcze, w tym wydawane od dawna przez SKPB Magury i Połoniny. Pojawiało jednak się coraz więcej materiałów z innych regionów Karpat, których treść wykraczała poza obszar zainteresowań Magur i Połonin. Narodził się więc pomysł wydawania takiego czasopisma, w którym można by publikować teksty dotyczące całych Karpat. Tytuł dla niego zaczerpnęliśmy z lektury wydawanych wówczas przez Instytut Wydawniczy PAX kolejnych tomów vincenzowskiej epopei Na wysokiej połoninie, pod której wrażeniem pozostawaliśmy. Jakże więc inaczej mógł się karpacki periodyk nazywać, jak nie Płaj?
„Płaj” jest dziś wydawanym społecznie czasopismem krajoznawczym popularyzującym wiedzę o Karpatach, poświęconym ich przyrodzie, historii i kulturze. Jak dotąd jedynym interdyscyplinarnym periodykiem zamieszczającym wyłącznie teksty dotyczące całych Karpat i tylko Karpat. Jest wydawnictwem popularnym, jednak z pretensjami do wysokiego poziomu merytorycznego zamieszczanych tekstów, nie rzadko o charakterze pionierskim i twórczym. Adresowany jest do osób interesujących się Karpatami, przede wszystkim jednak do tych, których zainteresowania wykraczają poza konwencjonalną turystykę górską i którzy odczuwają potrzebę głębszego poznania historii i kultury tych gór. Uważamy bowiem ten górski region za wyjątkowy fenomen historyczno-kulturowy, który należy postrzegać jako całość, bez względu na dzielące go mniej czy bardziej sztuczne granice. Przy tak określonym zakresie tematycznym każdy zeszyt „Płaju” stanowi przedziwną mozaikę, w której jest miejsce zarówno na wyniki poważnych badań naukowych i materiały źródłowe, jak i na opisy krajoznawcze mało znanych zakątków gór czy regionów, wspomnienia z wypraw, poezję i prozę karpacką, wreszcie recenzje i teksty polemiczne. Jest coś z historii, coś z współczesności, coś z etnografii, coś z historii sztuki, coś z przyrody. Jest o Karpatach polskich, o ukraińskich, słowackich i rumuńskich. Oczywiście nie w każdym tomie można znaleźć wszystko to naraz, jednak na pewno w każdym prawdziwy miłośnik Karpat znajdzie na którejś z ponad dwustu stron coś interesującego dla siebie.
„Płaj” jest tak jak Karpaty fenomenem, a w każdym razie rzadkością wśród tego rodzaju pism – sam bowiem zarabia na siebie i to bez reklam. Oczywiście nie ma nic za darmo – umiarkowaną cenę udaje się utrzymać dzięki całkowicie bezinteresownej pracy osób, które redagują nadsyłane teksty, opracowują grafikę i kartografię, wykonują korektę i skład. Nie mówiąc już o autorach artykułów, którzy poza wdzięcznością redakcji i czytelników mogą liczyć jedynie na symboliczną nagrodę za najlepszy tekst w kolejnym tomie. Przyznaje ją Wielka Rada Karpackiego Płaju, krąg osób kompetentnych w sprawach karpackich, który sprawuje swego rodzaju pieczę nad Płajem i jego treścią.
Na pierwszym tomie Płatu widnieje wprawdzie 1986 rok, ale tak naprawdę to ukazał się na wiosnę następnego roku. Mamy w redakcji historyczny egzemplarz z dużą, czerwoną pieczątką cenzury zezwalającą na rozpowszechnianie, z datą 29 maja 1987 roku. Tom ten zawierał dwa teksty Tomka Kowalika o Górskiej Odznace Turystycznej i o wycieczkach sierpniowych Mieczysława Orłowicza. Drugi tom ukazał się w 1988 roku i wypełniały go w całości teksty Władysława Midowicza. Jednak dopiero tomy trzeci i czwarty zbliżyły się w znacznej mierze do naszych oczekiwań, ale to już było w roku 1990, po pierwszych wyprawach w Czarnohorę i Gorgany i w czasie powstawania Towarzystwa Karpackiego.
Wydawcą pierwszych dwóch tomów „Płaju” było Studenckie Koło Przewodników Beskidzkich w Warszawie, dwa kolejne tomy, 3 i 4 były firmowane podwójnie, przez Studenckie Koło Przewodników Beskidzkich oraz Towarzystwo Karpackie, wydawcą wszystkich kolejnych tomów od tomu 5 włącznie jest Towarzystwo Karpackie.
Pierwsze sześć tomów miało charakter ukazującego się nieregularnie wydawnictwa seryjnego. Począwszy od tomu 7 (jesień 1993 r.) „Płaj” ukazuje się jako półrocznik Towarzystwa Karpackiego z podtytułem „Almanach Karpacki” i ze stałym kolegium redakcyjny. Nakłady wszystkich kolejnych tomów wydawanych w cyklu jesień – zima oscylują wokół 1000 egzemplarzy.
Tomy 3 i 4 Płaju opatrzone były numerem ISBN 83-85141- będącym w dyspozycji Studenckiego Koła Przewodników Beskidzkich w Warszawie, od tomu 5 „Płaje” otrzymują ISBN 83-85258- należący do Towarzystwa Karpackiego. Dodatkowo od tomu 6 wydanego w 1993 roku kolejne tomy opatrywane są numerem ISSN 1230-5898.
Od roku 2002 to znaczy od tomu 24 współwydawcą „Płaju” została Oficyna Wydawnicza „Rewasz”. Zajmuje się ona obsługą formalno-finansową wydawania Almanachu, a także jego dystrybucją.
Bibliografia zawartości tomów od 1 do 50 w formacie pdf jest dostępna na naszym portalu.

Andrzej Wielocha

Udostępnij