Jan Skłodowski
(fragment)
Historyczna Rafajłowa – dziś Bystryca – leżąca u podnóża Karpat w dolinie Bystrzycy Nadwórniańskiej (inaczej Czarnej) w dawnym powiecie nadwórniańskim województwa stanisławowskiego (przedwojenna Małopolska Wschodnia) znana jest przede wszystkim z walk 2 i 3 pułku Legionów Polskich (tworzących później ich II Brygadę, zwaną też Karpacką lub Żelazną) ścierających się tam u boku Austro-Węgier na przełomie lat 1914 i 1915 z napierającymi wojskami rosyjskimi. Wtedy to właśnie powstala tam tak zwana Rzeczpospolita Rafajłowska, pierwszy od czasów rozbiorów de facto suwerenny obszar pozostający pod polską władzą. Mniej znane i udokumentowane pozostają natomiast dzieje części jej mieszkańców – rzymskich katolików (nazywanych tam przez tubylców rimokatołykami), głównie Polaków, którzy, choć stanowili na tym terenie zawsze wyraźną mniejszość, to odgrywali zwykle znaczącą rolę w tamtejszym życiu społeczno-kulturalnym, gospodarczym i administracyjnym.
Dziś, z uwagi na ogólnie znane wydarzenia historyczne i wynikające z nich deportacje ludności polskiej z dawnej Małopolski Wschodniej oraz zmiany granic państwowych, przedstawione w tytule zagadnienie jest już zjawiskiem wyłącznie historycznym. Powyższe więc tym bardziej usprawiedliwia dokonanie próby choćby jego wstępnego rozpoznania i opisu. A nie są one łatwe z uwagi na braki i zniszczenia w archiwaliach a także utrudnienia w dostępie do materiałów ocalałych. Również z uwagi na zdarzające się niekonsekwencje, a nawet i sprzeczności występujące w pozycjach opublikowanych. Metoda badawcza winna tedy przyjąć za konieczne uzupełnienie kwerend archiwalnych i innych szczupłych wiadomości pogłębioną wizją lokalną umożliwiającą dokumentację zachowanych śladów przeszłości (choćby w stanie destrukcji), więc budynków (jak kościoły, kaplice), miejsc (jak cmentarze) i innych obiektów związanych z kultem (np. krzyże przydrożne) oraz o wywiad środowiskowy uwzględniający relacje i wspomnienia starszych mieszkańców miejscowości. A dzięki temu, że spotkać można jeszcze wśród mieszkańców dawnej Rafajłowej osoby urodzone w latach 20-tych ub. wieku, więc niekiedy dobrze pamiętające lata międzywojenne, istnieje możliwość uzyskania bezpośrednio od nich informacji o znaczeniu już historycznym, będących ponadto często jedynymi ukierunkowującymi na interesujące tu zagadnienia.