Jest taka wieś w Beskidzie Niskim
Wszystkich gości odwiedzających naszą stronę pragniemy serdecznie zaprosić z wirtualną (i nie tylko) wizytą do Olchowca, niewielkiej wsi położonej w Beskidzie Niskim na południe od Dukli.
Najstarsze dzieje Olchowca – co wiemy na pewno
Mówiąc o najstarszych dziejach Olchowca zacząć wypada od tego, że nie zachował się żaden akt lokacyjny wsi, który by jednoznacznie określał datę jej powstania. Nie jest to zresztą nic wyjątkowego, ponieważ nie zachował się akt lokacyjny żadnej miejscowości z doliny Wisłoki i jej dopływów. Skazani jesteśmy więc jedynie na wyciąganie wniosków z innych zachowanych dokumentów, które w jakiś sposób Olchowca dotyczą.
Do niedawna wiedzieliśmy na pewno, że pierwsza pisemna wzmianka o Olchowcu pochodzi z 1581 r. Znajduje się ona w Księdze poborowej województwa krakowskiego z 1581 r., która w opisie powiatu bieckiego wymienia parafię (farę) Myscowa (Misczowa), a w niej 5 wsi: Polany, Ciechania, Kotań, Olchowiec i Żydowskie. Olchowiec przedstawiony jest jako własność Stanickich posiadająca 5 dworzyszcz (gospodarstw) wołoskich [Źródła dziejowe, tom XIV, r. 1886 s. 123].
Dziś już wiadomo, że datę tę należy przesunąć o co najmniej pół wieku wstecz, ponieważ znaleziono zapisy potwierdzający istnienie wsi już w 1543 r. i w 1530 r., a nawet 1527 r. W roku 1543 Dobek Ciekliński, podstarości biecki w aktach grodzkich Biecza zapisał, że w sporze o dzierżawę czwartej części miasteczka Żmigród i przynależnych do niej wsi, toczącym się pomiędzy Jędrzejem Stadnickim kasztelanem sanockim, a Janem Myszkowskim, przesłuchani zostali świadkowie, wśród których znajdował się między innymi sołtys wsi Olchowiec o imieniu Ilicz. W oryginalnym zapisie wygląda to tak: przesłuchano jako świadka „ze wssy Olchowcza Ylycza scholtyssa”.
Jeżeli więc w 1543 r. sołtys Ilicz (zapewne syn jakiegoś Ili, czyli Eliasza) zeznawał w Żmigrodzie jako świadek Jędrzeja Stadnickiego, w jego sporze z Janem Myszkowskim wieś musiała już istnieć od dłuższego czasu. Z innych zapisów dotyczących tego sądowego sporu wiemy też, że owa czwarta część Żmigrodu z należącym do niego wsiami w 1534 r. była własnością Przecława Wojszyka. Można więc przyjąć, z pewną dozą prawdopodobieństwa, że Olchowiec został założony nie później niż w pierwszym dziesięcioleciu XVI w., przez ród Wojszyków znany z dziejów Nowego Żmigrodu, co najmniej od połowy wieku XV, a z czasem po przez ożenki i wykup przeszedł razem z całym kluczem żmigrodzkim w ręce Stadnickich.
Udało się znaleźć jeszcze starsze dokumenty, a mianowicie w Acta terrestria Cracoviensia, czyli Księgach ziemskich krakowskich jest zapis pod rokiem 1530 mówiący o tym, że Andrzej Stadnicki ze Żmigrodu zapisuje swej żonie Katarzynie córce zmarłego wojewody ruskiego Stanisława [Kmity] z Wiśnicza 1000 fl. wiana i 1000 fl. posagu na swoich dobrach, m. in. w powiecie bieckim na wsiach: Żmigród Stary, Siedliska, Kąty, Wola Kącka, Myscowa, Świątkowa, Grab, Olchowiec, Ożenna, Krępna, Bukowina, Sierchowa, Brzozowa i mieście Osiek [Słownik Historyczno-geograficzny ziem polski w średniowieczu, Kraków cz. II. str. 476].
A także najstarszy znany (jak dotąd) dokument z 1527 roku, kiedy to Krzesław Wojszyk ze Żmigrodu dworzanin królewski oddał w dożywocie stryjowi Krzesławowi cześnikowi krakowskiemu czwartą część miasta Żmigród [Nowy] i wsi doń przynależnych w tym Olchowca stanowiących jego dobra dziedziczne [Matricularum Regni Poloniae Summaria 4, 15 267].
Nie ma więc wątpliwości, że w latach 1527-1530 Olchowiec już istniał jako wieś i miał swoją wartość, skoro mógł stać się elementem posagu. Można zatem przyjąć – i tu już zaczynamy poruszać się w sferze domysłów – że skoro wieś miała swoją wartość, to musiała przynosić jakiś dochód. Wsie dopiero osadzone (na surowym korzeniu) przez pierwsze lata (od 10 do 25) z reguły były zwolnione ze świadczeń na rzecz właściciela i dochodu nie przynosiły żadnego. Jeżeli więc od daty 1530 r. odejmiemy około 15 lat (średni okres wolnizny) otrzymamy rok 1516 jako dającą się uzasadnić symboliczną datę graniczną niewątpliwego istnienia Olchowca. Oczywiście wieś mogła powstać kilka, a nawet kilkanaście lat wcześniej, ale sądząc po zachowanych zapisach dotyczących innych miejscowości w dolinie Wisłoki, z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że powstała ona na przełomie pierwszego i drugiego dziesięciolecia szesnastego wieku.
Andrzej Wielocha
Zamieściliśmy tu informację o prywatnym muzeum „Zabytkowej chyży łemkowskiej”, której właścicielem jest Tadeusz Kiełbasiński, oraz o powstałym w Olchowcu dziecięcym zespole folklorystycznym „Terki”.
