Okaleczone pogranicze to opowieść dopełniająca cykl książek o Pogórzu Przemyskim autorstwa Stanisława Krycińskiego. Składają się na nią opisy wsi i miasteczek leżących nad Sanem pomiędzy Dynowem a Przemyślem, dzieje miejscowości w najwyższej części doliny Wiaru – od Krajnej i Łomnej po Jureczkową, a także koleje losu osad w dolinie Tyrawki i jej dopływów. San był przez wieki kręgosłupem tej krainy. Wszystkie dobra ziemskie ulokowane nad nim obejmowały wsie leżące po obu jego brzegach, z centrami nad rzeką. W XX stuleciu z ważnego traktu komunikacyjnego stał się granicą pomiędzy coraz bardziej skonfliktowanym żywiołem polskim i ruskim. Tereny tu opisywane przez wieki zaznały wielu ciężkich chwil. Były to prywatne wojny awanturniczej szlachty, najazdy tatarskie, zarazy dziesiątkujące ludność towarzyszące przemarszom wojsk. Również wiek XX okrutnie doświadczył te strony – walki austriacko-rosyjskie 1914 i 1915 r. miażdżyły tutejsze wsie, a granica poprowadzona Sanem w roku 1939 i okupacyjny terror uczyniły kolejne spustoszenia. Po przejściu frontu w 1944 r. zaczęły się masowe wysiedlenia ludności ukraińskiej na Wschód, a w 1947 r., w ramach akcji „Wisła” na Ziemie Odzyskane.
Dzisiaj pozostała tu niemal dzika kraina z malowniczymi miasteczkami lub ich reliktami nanizanymi niczym paciorki na San, zabytkowymi drewnianymi i murowanymi świątyniami obu obrządków, licznymi historycznymi siedzibami szlacheckimi oraz wspaniałą perłą renesansowej architektury rezydencjonalnej – zamkiem w Krasiczynie.
Stanisław Kryciński, Pogórze Przemyskie. Okaleczone pogranicze, Rzeszów 2025. Wyd. Libra.pl
Kategorie