Wszystko na temat: Karpaty Wschodnie

Pod karpacka choinkę – e-Płaj

Czwarty i zapewne ostatni artykuł w tegorocznym e-Płaju oddajemy nie tyle może do rąk, co do oczu czytelników tuż przed samą gwiazdką, a zatem pod choinkę. Jest w nim o najstarszych znanych fotografiach Hucułów wykonanych w 1866 roku na organizowaną w Moskwie wystawę etnograficzną. Można się z niego dowiedzieć o okolicznościach ich powstania i o tym, dlaczego do dziś pozostają anonimowe, choć ustalenie ich autorstwa jest przecież – przy odrobinie starań – możliwe. Jest w nim także o tym, że najstarsze fotografie Łemków, Bojków i Hucułów z obydwu stron Karpat, zawdzięczamy – o zgrozo – zorganizowanej pod carskim patronatem wystawie etnograficznej w Moskwie. Nie ma co ukrywać, że miała on manifestować całemu światu słowińską jedność – oczywiście pod berłem carów i na zasadach pisanych w Moskwie. Słowiańskiego „miru” na rosyjską modłę na szczęście nie ma, ale piękne fotografie zostały i pokazują karpackich górali z połowy XIX w.

O uroczystościach vincenzowskich we Lwowie

Minął już tydzień od powrotu członków naszego Towarzystwa z Ukrainy, najwyższa więc pora, aby zdać krótką relację z wydarzeń vincenzowskich we Lwowie 28 i w Słobodzie 29 listopada 2025 r.
We Lwowie, w gmachu Centrum Szeptyckiego Ukraińskiego Uniwersytu Katolickiego, odbyło ósme Międzynarodowe Forum Europy Środkowej i Wschodniej „Via Carpatia”. Reprezentowane były na nim licznie środowiska naukowe i polityczne zarówno ukraińskie, jak i polskie. Organizatorem wydarzenia było Ogólnoukraińskie Forum Demokratyczne na czele z deputowanym do Rady Najwyższej Ukrainy Mykołą Kniażyckim. Forum tradycyjnie połączone jest z uroczystością wręczenia Nagrody Vincenzowskiej „za szerzenie idei humanizmu i wkład w rozwój regionów”. Tegoroczną laureatką nagrody została profesor Ola Hnatiuk, o czym na karpaccy.pl już z radością informowaliśmy. Gościem honorowym Forum był dr hab. Jan A. Choroszy profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, twórca interdyscyplinarnej Pracowni Badań nad Spuścizną Stanisława Vincenza, a także delegat Towarzystwa Karpackiego na to wydarzenie. Poniżej udostępniamy jego wystąpienie łączące ważne wątki „vincenzologiczne”  i karpackie. Konferencja była także okazją do wręczenia Mykole Kniażyckiemu odznaki członkowskiej Towarzystwa Karpackiego.

Mykoła Knażycki jest publicystą, deputatem do Rady Najwyższej Ukrainy, przewodniczącym Komisji ds. Kultury i Duchowości, współprzewodniczącym Grupy Parlamentarnej ds. Kontaktów Międzyparlamentarnych z Rzecząpospolitą Polską, przewodniczącym Komisji Parlamentarnej Stowarzyszenia między Ukrainą i UE. Autor i animator inicjatyw upamiętniających postać i dzieło Stanisława Vincenza na Ukrainie. Nasza współpraca trwa już wiele lat, począwszy konferencji „Vincez. Dialog – Karpaty – Europa Środkowa” w 2018 r., konferencji „Stanisław Vincez – Czarnohora. Miejsce i nie-miejsce” w 2021 r., skończywszy na pracach przy wzniesieniu odnowionego krzyża vicenzowskiego w Bystrzcu. Czytaj dalej

Ekwipunek wysokogórski w 1939 r.

Ukazał się 336 tom Wielkiego Leksykonu Uzbrojenia – Wrzesień 1939 pt. „Ekwipunek wysokogórski” autorstwa Krzysztofa Pięciaka poświęcony działalności Wojska Polskiego na rzecz zabezpieczenia granic II RP w Tatrach i w Karpatach Wschodnich. Do zabezpieczenia granicy w Tatrach wystarczała stosunkowo nieliczna formacja Kompania Wysokogórska Brygady Strzelców Podhalańskich. Pomimo, że działała krótko, to zapisała się w pamięci mieszkańców Podhala i osób związanych Tatrami i turystyką wysokogórską. Jej następcami były Szkoła Wysokogórska i detaszowane pododdziały pułków podhalańskich. Szkoła Wysokogórska funkcjonowała ponownie w latach 1927–1931. Pod koniec lat 30. utworzono dwa pułki KOP do działań w Karpatach. Elementy specjalistycznego umundurowania pojawiły się także w Policji Państwowej. Tym właśnie formacjom i ich ekwipunkowi poświęcony jest ten tomik.

„Vincenziwski czytannija” w Słobodzie

W przeddzień urodzin Stanisława Vincenza 29 listopada 2025 r., w jego rodzinnej Słobodzie (dawnej Rungurskiej) odbędzie się kolejna edycja „Vincenziwskich czytań”, które Towarzystwo Karpackie ma zaszczyt współorganizować. Około południa spotkamy się przy pamiątkowym kamieniu na miejscu domu Vincenzów oraz na okolicznościowej sesji popularno-naukowej. Będziemy czytać teksty Vincenza po polsku i ukraińsku, słuchać huculskiej muzyki i raczyć się huculskimi przysmakami. Przewidywany jest także spacer po miejscach historycznych Słobody. Obecni będą mieszkańcy Słobody, studenci z Uniwersytetu Karpackiego im. Wasyla Stefanyka z Iwano-Frankiwska, no i oczywiście grupa członków Towarzystwa Karpackiego pod wodzą dr Leszka Rymarowicza oraz Pracowni Badań nad Spuścizną Stanisława Vincenza Uniwersytetu Wrocławskiego z prof. Janem Choroszym na czele. Czytaj dalej

O lodowcach w Karpatach Wschodnich

Zapraszamy na jedenaste w 2025 r. Spotkania Karpackie online, które odbędą wyjątkowo w przedostatni czwartek miesiąca, 20 listopada o godz. 19, a ich gościem będzie dr hab. Piotr Kłapyta. Podczas maksimum ostatniego zlodowacenia lodowce w wielu obszarach górskich Europy osiągnęły swój największy zasięg, pozostawiając w rzeźbie czytelne do dziś ślady swojej działalności. Przez długi czas najsłabiej rozpoznaną pod względem rzeźby glacjalnej częścią Karpat pozostawały Karpaty Wschodnie. Stan ten w znacznym stopniu zmienił nasz gość, który dokonał pierwszej, kompletnej inwentaryzacji zlodowacenia w całych Karpatach Wschodnich. Opowie o swoich badaniach i zabierze nas w podróż w czasie i przestrzeni przez zlodowacone masywy, rozciągające się od Połoniny Równej po rumuńskie Góry Gurghiu. Opowieść zilustrują unikatowe zdjęcia wykonane przez naszego gościa w trakcie badań terenowych. Czytaj dalej

O Huculszczyźnie czasu wojny

Zgodnie z tradycją pod tym linkiem publikujemy nagranie z ostatnich Spotkań karpackich online wypełnionych opowieściami o wędrówkach po Huculszczyźnie w ostatnich trzech latach 2023-2025, czyli z czasu rosyjskiej agresji na Ukrainę.

Zapraszam przy okazji na następne, październikowe Spotkania karpackie online, które poświęcimy jubileuszowi stulecia „Wierchów”.

Andrzej Ruszczak 1939-2025

Dziś posmutniała cała Huculszczyzna i wszystkie jej wierchy, zmarł bowiem w wieku 86 lat Andrzej Ruszczak, najżarliwszy ich miłośnik i zarazem prawdziwy ich znawca, autor poświęconych im niezliczonych publikacji m.in. w Almanachu karpackim „Płaj”, niestrudzony piewca i badacz twórczości Stanisława Vincenza i „Wysokiej połoniny”, członek naszego Towarzystwa. Zawsze pełen karpackich pomysłów i inspiracji, a przede wszystkim konsekwencji w ich realizacji. To On zainspirował nas wszystkich do wędrówek śladami autora „Połoniny” szlakiem jago ucieczki spod sowieckiej okupacji, to On wymyślił i oznaczył Vincenzowski szlak w Bystrzcu.

Żegnaj Andrzeju i niech trembity zagrają Ci starowiczną nutę, a połoniny niech poniosą ją po całej Huculskiej Wierchowinie, która nigdy Ciebie nie zapomni.

Pogrzeb Andrzeja odbędzie się jutro, 27 sierpnia (środa) 2025 r. na cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku Wrzeszczu. W kościele przy ul. ks. Józefa Zator-Przytockiego 3, we Wrzeszczu o godzinie 11.30 odprawiona zostanie msza.

List przysłany z Bystrzca pod Czarnohorą:

Нехай спочиває з Богом. 
Світла пам’ять нашому багаторічному приятелеві, який любив Карпати і гуцулів. 
Нехай труди його в літературі послужать прикладом приятельских стосунків наших народів.
Вічная пам’ять. Поминаємо в молитві.
Співчуття Товариству Карпатському.

Zmarł profesor Csaba Kiss

W ostatnich daniach dotarła do nas bardzo smutna wiadomość, 23 lipca 2025 r. w wieku 81 lat zmarł profesor Csaba György Kiss (ur. 2 kwietnia 1945 w Budapeszcie) – węgierski literaturoznawca, polonista, historyk kultury, współzałożyciel Węgierskiego Forum Demokratycznego. Autor wielu książek, esejów i artykułów poświęconych państwom i narodom Europy Środkowej. Członek Rady Programowej Stowarzyszenia Kluby Europy Karpat, w ostatnim czasie pracował nad antologią prozy i poezji poświęconej Karpatom. Wielki miłośnik i popularyzator Stanisława Vincenza. W 1987 r. zorganizował w Budapeszcie obchody setnej rocznicy urodzin autora „Na wysokiej połoninie”. Zaś w 2019 r. otrzymał Nagrodę Rady Miasta Krakowa Nowa Kultura – Nowej Europy im. Stanisława Vincenza, za wybitne osiągnięcia w popularyzacji kultury Europy Środkowo-Wschodniej.

Przełom Strwiąża – nowy rezerwat przyrody

W polskich Karpatach Wschodnich w ramach projektu sto rezerwatów na stulecie Lasów Państwowych powstanie nowy rezerwat przyrody „Przełom Strwiąża”. Będzie miał ponad 430 hektarów powierzchni. Zlokalizowany jest w Górach Sanocko-Turczańskich na pn.-wsch. od Brzegów Dolnych, pomiędzy wzniesieniami Kiczera 632 m i Kuźmin 625 m. Występują tu liczne, często rzadkie i chronione rośliny i zwierzęta oraz grzyby. Szczególne znaczenie mają gatunki ptaków, takie jak orlik krzykliwy, dla którego wyznaczono aż dwie strefy ochronne, oraz bocian czarny z wyraźnie zdefiniowaną strefą gniazdowania. W granicach rezerwatu znajduje się także 33 stanowiska cennych gatunków bezkręgowców.
Warto przypomnieć, że Strwiąż to jedyna rzeka w Polsce, która stanowi dopływ Dniestru, należy zatem do zlewni Morza Czarnego. Przez Polskę przepływa tylko początkowy odcinek Strwiąża, długości 13 km.

O Wierchowińskim Parku Narodowym

Zgodnie z tradycją pod tym linkiem udostępniamy na naszym portalu zapis ostatnich Spotkań karpackich online, na których Jarosław Zełenczuk, zastępca dyrektora ds. naukowych Wierchowińskiego Parku Narodowego opowiadał o istniejącym już piętnaście lat Parku, o tym co udało się zrobić do tej pory, i o tym jak wyglądają plany ochrony tego wyjątkowego fragmentu Karpat w następnych latach. Mimo trwającej wojny udało się naprawdę wiele zrobić, warto zatem tej opowieści posłuchać. Jednocześnie pragniemy gorąco przeprosić wszystkich, którzy z przyczyn technicznych nie mogli obejrzeć zapowiadanej przez nas transmisji tego Spotkania na naszym koncie na YouTube i spieszymy poinformować, że jest on już tam także dostępna.
Przy okazji jak zwykle serdecznie zapraszamy na następne Spotkania Karpackie online, na których w czwartek 29 maja Andrzej Żygadło przedstawi Cyfrowe Archiwum Augusta Bocheńskiego.