15 października 2012 r. zakończono prace konserwatorskie i restauratorskie przy polichromii na ścianie północnej cerkwi w Uluczu, prowadzone od maja przez konsorcjum firm KONSWERK Kamila Wojtowicz oraz Monument Service Marcin Kozarzewski na zlecenie Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Prace współfinansowało MKiDN. Zabytkowa cerkiew pw. Wniebowstąpienia Pańskiego w Uluczu jest uważana za jedną z najstarszych budowli sakralnych Pogórza Karpackiego. Ostatnie badania dendrochronologiczne konstrukcji zrębowej czas ścinki wykorzystanych do jej budowy drzew określają na 1658 r. Świątynia usytuowana jest na wzgórzu Dębnik nad doliną Sanu na wysokości 344 m n.p.m. Do 1744 r. cerkiew stanowiła element zabudowy warownego monastyru bazylianów. Jest to cerkiew orientowana o konstrukcji zrębowej wzniesiona z drewna jodłowego na podwalinie z kamienia. Bryła świątyni jest trójdzielna, babiniec w formie prostokąta przykrywa dwuspadowy dach z połaciami przechodzącymi w szeroki podcień wsparty na słupach z mieczami. Nawę na rzucie kwadratu wieńczy sferyczna kopuła wsparta na ośmiobocznym tamburze, prezbiterium zamknięte jest trójbocznie i przykryte dachem wielopołaciowym. Do wnętrza świątyni prowadzą dwa wejścia usytuowane od zachodu pod sobotami i od południa. Wnętrze babińca i prezbiterium przykryte jest sklepieniem kolebkowym, nawę oświetlają dwa prostokątne otwory okienne usytuowane na ścianie południowej.
Fragment polichromii przed i po konserwacji, fot. C. Delgado
Polichromia figuralna usytuowana na ścianie północnej nawy została namalowana w latach 1682-1683 przez Stefana Dżengałowicza. Tematyka malowidła dotyczy Męki Pańskiej przedstawionej w scenach, wydzielonych w sześciu rzędach. W części centralnej kompozycji widoczna jest scena „Ukrzyżowania”, ponad nią po lewej stronie scena „Złożenia do grobu”, po prawej „Zmartwychwstanie” i w zwieńczeniu scena „Przemienienia”. Kompozycje otaczające centralną scenę Ukrzyżowania dotyczą życia i męki Chrystusa. Na pendentywach widoczne są przedstawienia Ewangelistów zamknięte w tondach, po lewej św. Łukasz, po prawej stronie św. Mateusz. Otaczające je wici roślinne tworzą dekoracyjny kartusz, wzbogacony w narożach rozetami. Poniżej kompozycji z wizerunkiem św. Mateusza, w dolnym narożu, zachowane jest przedstawienie rodziny fundatora polichromii. Cerkiew jest obecnie filią Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.
Celem prac konserwatorskich było powstrzymanie postępującej degradacji zabytkowej polichromii oraz przywrócenie i wydobycie jej wartości artystycznych, przy pełnym poszanowaniu historii zabytku. Przed przystąpieniem do właściwych działań konserwatorskich wykonano badania analityczne warstwy malarskiej pozwalające na określenie oryginalnej techniki wykonania malowidła oraz materiałów użytych w trakcie prowadzonych w latach 60. prac konserwatorskich.
Konserwacja techniczna pozwoliła na przywrócenie adhezji warstw malatury do podłoża oraz wzmocnienie spoistości warstwy malarskiej. Udało się usunąć zabrudzenia powierzchniowe, które ingerowały w prawidłowy odbiór kolorystyki przedstawienia. Prace restauratorskie polegały na scaleniu kolorystycznym ubytków warstwy malarskiej bez rekonstruowania kompozycji. Uzupełnienia zostały wykonane powściągliwie, w ograniczonym zakresie, tak aby nie zatrzeć autentyzmu malowidła. Poprzez opracowanie laserunkowej farby w różnych odcieniach szarości uzyskano wygaszenie intensywnych różnic w kolorze powierzchni drewna oraz osłabienie zbyt jaskrawych tonów ubytków samej warstwy malarskiej. Metoda ta pozwoliła na całościowe, zrównoważone scalenie kompozycji zachowanej w zróżnicowanym stopniu czytelności. Koncepcja zaniechania wybiórczej rekonstrukcji detali malowidła wpisuje się we współczesny nurt ograniczający do minimum zakres twórczej ingerencji konserwatorskiej, zwłaszcza w obiektach funkcjonujących jako muzea, gdzie nadrzędną wartością jest zachowanie prawdy historycznej i autentyzmu eksponowanego zabytku.
Agnieszka Wielocha, konserwator zabytków
Polichromia po konserwacji, fot. C. Delgado