Agnieszka Wielocha
(fragment)
Podróżując Rumuńskimi bezdrożami, możemy dostrzecczasami, jaśniejąca na wzgórzu, smukłą sylwetkę ufortyfikowanegokasztelu zwanego tutaj kulą. Jej widok przywiedzie nam namyśl miniony dawno świat, w którym po piaszczystych drogach Rumuniigalopowali na koniach bojarzy, przechadzały się w długich,powłóczystych sukniach ich pełne wdzięku żony, a na traktach handlowychspotkać można było groźnych opryszków oraz siejące postrach bandytureckich rabusiów. Czytaj dalej
(wstęp)
Huber Ossadnik
Darów to nieistniejąca, mała wieś leżąca po południowej stronie pasma Bukowicy, etnograficznie na terenie Łemkowszczyzny wschodniej. Do 1934 roku należał Darów wraz z Moszczańcem do grekokatolickiej parafii Surowica w dekanacie jaśliskim. Z chwilą utworzenia Apostolskiej Administracji Łemkowszczyzny, parafia Surowica, a wraz z nią i Darów weszła do dekanatu rymanowskiego AAŁ. Z racji niedostępności geograficznej jak i małej ilości publikacji historycznych, etnograficznych i turystycznych, grupa wsi (Darów, Surowica, Polany Surowiczne, Puławy, Rudawka Rymanowska, Wisłoczek, Wernejówka), leżących na północ od drogi Komańcza – Jaśliska – Tylawa pozostaje nierozpoznana. Zainteresowanie Łemkowszczyzną zarówno w okresie międzywojennym jak i w chwili obecnej dotyczy głównie większych i bardziej znanych miejscowości oraz Łemkowszczyzny jako całości. Pozostające na uboczu, zagubione w gęstych lasach wsie północnej części Łemkowszczyzny Wschodniej interesowały badaczy w sposób ograniczony. W okresie międzywojennym nie prowadzono na tym terenie żadnych badań. Również z powodu tragicznego rozproszenia ludności autochtonicznej po II wojnie światowej żadnych badań nie można już dzisiaj przeprowadzić. Dużego więc znaczenia nabierają źródła archiwalne, w tym np. pamiętniki. Ich wartość jest zróżnicowana w zależności od czasu i osoby, która je pisała. W przypadku byłych mieszkańców wysiedlonych miejscowości przeważa ton sentymentalno-refleksyjny, traktujący kraj dziecinny jako raj utracony, niezależnie od ówczesnych warunków życia. W przypadku relacji osób z zewnątrz, np. nauczycieli skierowanych do pracy we wsi przeważa obiektywny stosunek do zastanej rzeczywistości, często duma z powodu osiągnięć dydaktycznych, lub poczucie niemożności, porażki. Czytaj dalej
Płaj 20 wiosna 2000 (224+8 stron)
Zawartość tomu:
Andrzej Wielocha, Para jubilatów. Z okazji X lecia TK i 20 tomu Płaju,
Wojciech Krukar, Gniazdo Tarnicy-Halicza i dolina Wołosatego. Materiały do Monografii,
Stanisław Kryciński, Ocalić, ile się da,
Roman Frodyma, Cmentarną ścieżką,
Roman Frodyma, Pod Cieklinką. Wieś Cieklin w I wojnie światowej i cmentarze wojenne,
Roman Frodyma, Karpackim bohaterom. Pamiątki I wojny światowej w krajach Europu Środkowej,
Adam Bartosz, Cyganie w Jurgowie,
Czesława Słuszkiewicz, Darowskie lata,
Ryszard M. Remiszewski, Księgi pustelni bł. Kingi,
Krzysztof Urbańczyk, Pomniki przy szlaku – Sucha Góra,
Agnieszka Wielocha, Rumuńskie kule,
Stanisław Figiel, Rumunia,
Nicholas Crane, Górami przez Europę,
Marek Styczyński, Projekt Karpaty Magiczne,
Polemiki
Książki
Miscellanea
Spis zawartości „Płaju”. Tomy 1-19
Indeks autorów artykułów zamieszczonych w „Płaju” w tomach 1-19
Płaj 19 jesień 1999 (stron 184)
zawartość tomu:
Andrzej Wielocha, Niemcy w Karpatach – Wprowadzenie,
Andrzej Wielocha, Kolonizacja józefińska w Galicyjskich Karpatach,
Marek Grabeki, Osadnictwo niemieckie na Sądecczyźnie w XVIII w.,
Hubert Osadnik, Ewangelicko-augsburska gmina religijna w Bandrowie Kolonii w świetle ksiąg metrykalnych z lat 1788-1939,
Tadeusz A. Olszański, Ludność niemiecka Podkarpacia w świetle spisu powszechnego z 1921 r.,
Tadeusz M. Trajdos, Niemcy na Górnym Spiszu,
Stanisław Figiel, Sasi siedmiogrodzcy i ich zabytki,
Claus Stephani, Grupy narodowościowe na bukowinie i ich wzajemne Stosunki na podstawie opowiadań ludowych niemców Spiskich,
Mirosław J. Barański, Na marginesie węgierskiego powstania Kuruców i jego związku z dziejami Bielska i Żywiecczyzny,
Jerzy Macek, Republika Huculska,
Adam Bartosz, Pogórze i Łemkowszczyzna na zdjęciach niemieckiego żołnierza,
Antoni Kroh, Kto wydaje zezwolenia na miłość do Armii Radzieckiej?
Mariusz Martyniak, O Romanie Kumłyku – huculskim muzyku…,
Nicolae Mareş, Wołoskie korzenie?
Zdzisław Skrok, Od tyłu na Popa Iwana,
W kwestii Polaków na Słowacji. Odpowiedź panom Antoniemu Krohowi i Piotrowi Krzywdzie, Marek Skawiński
Książki
Miscellanea
Abstracts
Zusammenfassung
Płaj 18 wiosna 1999 (184 stron)
zawartość tomu:
Jerzy Harasymowicz 1933-1999
Andrzej Wielocha, Tucholszczyzna – gdzie jej szukać?
Władysław Bogatyński, Tucholszczyzna karpacka,
Tadeusz M. Trajdos, Z przeszłości dorzecza Oporu,
Aleksandr Nużnyj, O gospodarce leśnej i nie tylko. Przyczynek do historii Skola,
Aleksandr Nużnyj, Jamielnica i Skały Jamielnickie
Jarosław T. Leszczyński, W Bieszczadach Wschodnich,
Katarzyna Łebkowska, Budowa bojkowskiej chaty,
Józef Bubak, Bojkowskie nazwy terenowe,
Jurij Nesteruk, Ochrona przyrody w Czarnochorze. Historia, stan współczesny,
Pieśń o Doboszu
Kazimierz Ciechanowicz, Siwerniak, płochacz halny, nagórnik. Trzy gatunki ptaków karpackich,
Tadeusz M. Trajdos, Z dziejów kleru katolickiego na dawnym Spiszu,
Paweł Buloński, Kilka dni w Karpatach Mołdawskich,
Tucholszczyzna (kolorowa wkładka) opr. Andrzej Wielocha
Mapy w załączniku (reedycja mapy WIG): Skole, Bolechów (1:100000)
Płaj 17 jesień 1998 (stron 216+8)
zawartość tomu:
Urszula Janicka-Krzywda, Pamięci Profesora Romana Reinfussa
Ołena Duć-Fajfer, Profesorowi Romanowi Reinfussowi słowo pożegnalne
Łemkowszczyzna w pracach profesora Romana Reinfusa, opr. Tadeusz Kiełbasiński
Tadeusz M. Trajdos, Studia z dziejów Banicy
Wojciech Krukar, Wysoki Dział i dolina górnej Osławy. Materiały do monografii,
Mirosław Barański, Szlaki niewydeptane
Piotr Nowicki, Spotkałem nawet prawdziwych Wołochów
Stanisław Koszczyk, Wieś pod Tatrami
Wojciech Krukar, Trzy góry Dukielszczyzny
Jerzy Montusiewicz, Tematy karpackie na banknotach
Wojciech Krukar, Przyczynek nazewniczy do genezy połonin w Bieszczadach Zachodnich
Stanisław Figiel, Siedmiogród 98. Sprawozdanie z wyprawy Towarzystwa Karpackiego
Antoni Kroh, Na marginesie artykułu Marka Skawińskiego „Polacy na Słowacji”
Polemiki
Książki
Miscellanea
Abstracts
Andrzej Wielocha, Beskid Dukielski (kolorowa wkładka)
Płaj 16 wiosna 1998 (stron 192)
zawartość tomu:
Andrzej Wielocha, Władysław Krygowski,
Zdzisław Skrok, Pochwala beskidzkiego płaju
Włodzimierz Witkowski, Budowanie domu na Huculszczyźnie
Katarzyna Łebkowska, Olga Linkiewicz, Pod Czorną Repą. O domach Bojków z Rożanki Wyżnej,
Piotr Nowicki, Planiny, staje, rovaše, czyli o analogiach pomiędzy,
Marek Skawiński, Polacy na Słowacji,
Aleksander Nużnyj, Wodospady i jeziora Karpat Ukraińskich,
Jerzy Macek, Wajgel był pierwszy,
Andrzej Konstankiewicz, Ochrona granicy karpackiej Polski w latach 1921-1939,
Marek Konstankiewicz, Zarys rozwoju sieci kolei żelaznych w Polskich Karpatach,
Jerzy Montusiewicz, Klucz do uprawiania turystyki górskiej w Rumunii,
Miscellanea
Polemiki
Abstracts
Płaj 15 jesień 1997(stron 200+8)
zawartość tomu:
Mariusz Martyniak, Harcerstwo polskie w Karpatach Wschodnich,
Jerzy M. Roszkowski, Kształtowanie się stosunków etnicznych na Górnej Orawie do 1910 r .,
Roman Reinfuss, Łemkowie w kulturze górali karpackich,
Tadeusz M. Trajdos, O dawnej wsi Banica i jej parafii,
Josyp Pobereżnyk, Karpacki Park Narodowy,
Kaziemierz Ciechanowicz, Orzeł przedni w Polskich Karpatach,
Ryszard Głowacki, Darabami przez porohy
Władysław Illuk, Daraby Czeremoszu
Agata i Maciej Skowrońscy, „Linia Mołotowa” i słowacki cmentarz,
Robert Kubit, Co dalej z ratuszem w Jaśliskach?
Kornel Makuszyński, Dwa felietony o Stryju,
Radosław Truś, Wiersze,
Radosław Szewc, Pięć dni w Bieszczadach Wschodnich,
Wojciech Grochala, Słabo znane masywy Karpat Transylwańskich,
Książki
Miscellanea
Abstracts
Bukowina, (kolorowa wkładka), opr. Andrzej Wielocha
Mapy (reedycja): Suczawa (1:100000), Kimpolung Mołdawski (1:100000)
Michał Źrołka
Był początek 1947 roku. Po ciężkiej zimie wszyscy przygotowywali się do prac gospodarskich, jak każdej wiosny na Łemkowszczyźnie. W mojej wsi Wierchomli, która liczyła ponad tysiąc dusz, zapanowało prawdziwe podniecenie. Wieś, nękana różnego rodzaju kontyngentami i podatkami w czasie okupacji, teraz uznała, że powiał wiatr prawdziwej wolności dla naszego skromnego, pracowitego narodu. Tym bardziej, że i pola było więcej z powodu wyjazdu ponad połowy ludzi do Związku Radzieckiego. Wszystko wskazywało na to, że najbliższe lata przyniosą prawdziwy dobrobyt tym, którzy sercem i duszą przywiązani byli do swojej ojcowizny, czemu dali wyraz, rezygnując z wyjazdu do krainy „mlekiem i miodem płynącej”, jak głosiła oficjalna propaganda.
Andrzej Wielocha
(fragment)
[przypisy pominięto]
Właściwie to już od pierwszego zeszytu „Płaju”, czyli od ponad dziesięciu lat, noszę się z pomysłem napisania większego tekstu na temat słowa płaj i jego znaczeń. Pierwszą, trochę może intuicyjną próbę zawarłem w motcie, które od pierwszego zeszytu pojawia się na naszych stronach tytułowych. Wtedy wydawało mi się, że o znaczeniu tego słowa dużo więcej powiedzieć się nie da, i myślałem raczej o pokazaniu konkretnych przykładów jego występowania na terenie Karpat oraz tego, jak termin ten funkcjonował w piśmiennictwie. Jednak w miarę poszukiwań moje zdumienie wielością jego znaczeń, powszechnością występowania, a zarazem fascynacja otaczającą go tajemniczością, rosły lawinowo. Dzisiaj moja wiedza na ten temat jest znacznie większa niż dziesięć lat temu, choć z pewnością nadal mocno niekompletna. Ponieważ jednak tekst ten nie ma ambicji naukowych, mam nadzieję, że czytelnicy wybaczą mi jego braki, składając je na karb mojej niecierpliwości. Czytaj dalej
