Wysoki Dział i dolina Górnej Osławy (Płaj 17)

Wojciech Krukar

Materiały do monografii
(fragment)

Wstęp
Niniejsze opracowanie jest pierwszym tak wnikliwym opisem masywu Wołosani – Chryszczatej i obniżenia Woli Michowej. Adresowany jest on przede wszystkim do turystów i krajoznawców zainteresowanych bardziej dokładnym poznaniem tego fragmentu Bieszczadów Zachodnich.
Czytelnik nie znajdzie tu informacji typowych dla ogólnych opracowań krajoznawczych czy przewodnikowych, np. opisu szlaków, rezerwatów przyrody, bazy noclegowej itp. Nie jest to więc kompletna monografia, a o wyborze treści, siłą rzeczy subiektywnym, zadecydowała zawartość istniejącej i stworzonej przez autora bazy materiałowej. Składają się na nią z jednej strony specjalistyczne prace geologiczne, geomorfologiczne i historyczne, z drugiej zaś wyniki własnych badań terenowych. Te ostatnie uzyskano na podstawie lokalnych obserwacji oraz wywiadów z dawnymi mieszkańcami regionu, których odszukiwano w okolicy Komańczy, na Pomorzu i Ukrainie. Relacje ustne autochtonów mają zasadnicze znaczenie przy odtwarzaniu przedwojennych dziejów wsi regionu, są ponadto cennym uzupełnieniem innych podjętych zagadnień. Gorąco pragnę podziękować pp. Bazylemu Mazurowi z Prełuk, Marcie Gierczak z Duszatyna, Wasylowi Kirykowi z Mikowa, Iwanowi Seńko ze Smolnika, Mikołajowi Wetłińskiemu z Woli Michowej i Mikołajowi Łazoryszakowi z Maniowa za podzielenie się swoimi wspomnieniami, sięgającymi w zupełnie odmienny od dzisiejszego świat przedwojennych Bieszczadów. Serdecznie chcę też podziękować p. Edwardowi Orłowskiemu z Komańczy za udostęp-nienie unikalnych zdjęć z doliny Osławy z okresu międzywojennego.

Położenie i podział
Wysoki Dział to najwybitniejsze pasmo w zachodniej części Bieszczadów, ogra-niczone od zachodu doliną Osławy, od południa szerokim obniżeniem Woli Michowej, a od wschodu szosą Baligród – Cisną. Granica północna ma charakter umowny, prowadzi się ją wzdłuż linii: Rzepedź – Kalnica – Mchawa.
Główny grzbiet ciągnie się z północnego zachodu na południowy wschód, od Rzepedzi po Cisną. Obniżenie przełęczy Żebrak rozdziela pasmo na dwie części: północną, o charakterze rozrogu z węzłem w szczycie Chryszczatej, oraz wyraźnie zwężającą się w kierunku Cisnej część wschodnią, z najwyższą kulminacją całego masywu — Wołosanią (Patryja, 1071 m).
Pasmo jest wyraźnie asymetryczne. Grzbiety odbiegające na zachód i połu-dnie, nad dolinę Osławy (Czyryny 808 m, Maguryczne 884 m, Krąglica 943 m, Iwanica 944 m, Przysłup 1006 m i Feliszówka 1006 m) są wysokie i wyodrębniają się blisko grzbietu głównego. Dalej na wschód stają się coraz krótsze, ale wzrasta ich wysokość bezwzględna, przekraczając 1000 m nad Żubraczem.
Po stronie północnej grzbiety wyodrębniają się nisko — u podnóża grzbietu głównego. Mają różną długość, zawiły przebieg i są niewysokie. Najwyższe i najciekawsze wzgórza grupują się w okolicy Huczwic i Bystrego, np. Łysy Wierch (815 m), Patryja (782 m), Kamienna Góra (707 m).
Pod względem orograficznym cały masyw podzielić można na trzy części. Są to:
1) dolina Osławy (na południu) — kotlina zwężająca i podnosząca się w kierunku wschodnim;
2) właściwy masyw Wysokiego Działu — wybitny element orograficzny przecinający po przekątnej omawiany teren. Składa się z dwóch ciągów wzgórz: grzbietu głównego Chryszczata – Wołosań i położonego bardziej na południe ciągu Maguryczne – Krąglica – Feliszówka;
3) okolice Rabego (północno-wschodnia część masywu) — niskie, z ostrymi grzbietami i szczytami, niekiedy z rumowiskami skalnymi o typie gołoborzy.
Odmienność krajobrazu wyróżnionych części jest wypadkową rozmaitej litologii, tektoniki i morfologii.

Geologia i geomorfologia
Masyw Wołosani i Chryszczatej, w zarysowanych powyżej granicach, leży w obrębie płaszczowiny dukielskiej (część 1 i 2) oraz śląskiej (część 3). Jednostka dukielska nasunięta jest na serię śląską, a granica między nimi biegnie u północnego podnóża grzbietu głównego, na wysokości ok. 700 m. Wyraźnie zaznacza się w morfologii terenu, jako linia przejścia stromych i zalesionych północnych stoków grzbietu głównego w łagodne i częściowo odkryte obniżenia Jabłonek – Kołonic oraz Rabego – Kamionek.
Płaszczowinę śląską dzieli się na dwa subregiony: tzw. strefę przeddukielską i centralne synklinorium karpackie. Pierwszy obejmuje teren między podnóżem grzbietu Chryszczata – Wołosań a linią Kiełczawa – Roztoki Dolne – Bystre, drugi natomiast — Kiczerę 724 m nad Baligrodem. Każda z wymienionych jednostek posiada w swym inwentarzu stratygraficznym inne grzbietotwórcze kompleksy skalne; różnią się także stylem tektoniki.
W jednostce dukielskiej najważniejszym ogniwem są piaskowce ciśniań-skie, pochodzące z górnej kredy. Tworzą one grzbiet główny oraz wszystkie ramiona boczne na południe i zachód od niego. Lokalne znaczenie mają tu również piaskowce cergowskie, kapitalnie zaznaczające się w terenie wąskim pasem podłużnych wzniesień: Dyszowa – Jasieniowa – Dzielec – Dzielec Horyszniański – Koszaryszcze nad Maniowem (przebieg poziomic 700 – 750 m na mapie turystycznej). Małą odpornością odznaczają się natomiast tzw. warstwy krośnieńskie — średnio- i cienkoławicowe piaskowce ze znacznym udziałem łupków, oraz tzw. warstwy hieroglifowe, w których wypreparowana została kotlina Woli Michowej i przełęcze między grzbietem głównym a wzgórzami; wyrastającymi na południe od niego.
Między Chryszczata a Jawornem, na południe od Rabego, kompleks piaskowców ciśniańskich rozcięły źródliskowe potoki Rabskiego, w wyniku czego grzbiet główny pasma przesunął się na południe, na serię mniej odpornych warstw hieroglifowych, co w hipsometrii zaznacza się obniżeniem przełęczy Żebrak.
Serię śląską ze względu na stratygrafię możemy podzielić na trzy pasy, biegnące z północnego zachodu na południowy wschód:
1. Pas wschodni (Kiczera 724 m), zbudowany z piaskowców otryckich. Jest to bardzo odporna odmiana warstw krośnieńskich, która buduje m.in. pasmo połonin, Łopiennika – Durnej i Otrytu. (…)

Udostępnij